Zakończył się sejmowy etap prac nad nowelizacją ustawy o obronie ojczyzny. Za przyjęciem nowych przepisów głosowało 426 posłów. Zmiany usprawniają m.in. proces rekrutacji, wprowadzają świadczenie motywacyjne dla żołnierzy niezawodowych oraz korzystne rozwiązania dla żołnierzy wysyłanych na zagraniczne szkolenia. Teraz projektem zajmie się Senat.

Ustawa o obronie ojczyzny obowiązuje od kwietnia 2022 roku. Od tamtego czasu była już kilkukrotnie nowelizowana. Kolejną zmianę przepisów MON przedłożyło w listopadzie 2024 roku. Po kilku miesiącach prac 25 czerwca nowelizacja została jednogłośnie uchwalona przez Sejm.

– Gdy ustawa była wprowadzana, były inne potrzeby i uwarunkowania. Cały czas jednak jesteśmy świadkami zmieniającej się sytuacji geopolitycznej, a to sprawia, że musimy nadążać za wyzwaniami. Cieszy to, że ustawodawca dostosowuje się do aktualnej sytuacji i wprowadza zmiany tak potrzebne dla żołnierzy – mówi płk Krzysztof Jewgiejuk, przewodniczący Prezydium Organów Przedstawicielskich Żołnierzy Zawodowych. Dodaje, że korzystne rozwiązania są zarówno dla żołnierzy zawodowych, jak i niezawodowych.

Obowiązkowe badania i efektywniejszy nabór

Zmiany dotyczą m.in. procesu rekrutacji. Zgodnie z obowiązującymi jeszcze przepisami postępowanie dla kandydatów odbywa się w ciągu maksymalnie dwóch dni, po zmianach będzie trwać „bez zbędnej zwłoki”. – Zapewni to równowagę między jego sprawnością i rzetelnością w zakresie prawidłowej oceny zdolności do pełnienia służby przez daną osobę. Chcemy przebadać kandydata tak, żeby później dowódca, któremu będzie podlegał dany żołnierz, był w 100% przekonany, że dostaje pełnowartościowego kandydata – podkreślał w Sejmie Paweł Bejda, wiceszef MON-u. Rozwiązanie jest o tyle słuszne, że nowe regulacje wprowadzają też zasadę obowiązkowych badań psychologicznych dla wszystkich ochotników, niezależnie od rodzaju służby (teraz badania są obligatoryjne wyłącznie dla kandydatów na żołnierzy zawodowych). Ma to zapewnić większą efektywność selekcji i pozwolić na wcześniejsze zidentyfikowanie osób, które mogłyby mieć kłopoty z adaptacją do wymagań służby. W nowelizacji pojawił się też zapis, że do badań psychologicznych będzie można przystępować nie częściej niż raz na 12 miesięcy. Takie rozwiązanie ma wyeliminować patologiczne zjawisko: dziś osoby, które nie uzyskały pozytywnej opinii psychologicznej za pierwszym, drugim czy kolejnym razem, stawiają się na badania „do skutku”.

Świadczenie motywacyjne i mniej biurokracji

Korzystne zmiany czekają żołnierzy wysyłanych poza granice kraju na kursy, staże, specjalizacje lub inne formy szkolenia. Przepisy zakładają, że jeśli wyjazd będzie trwał ponad sześć miesięcy, żołnierz będzie mógł wyjechać razem ze swoją rodziną (małżonka/ek i dzieci pozostające na jego utrzymaniu). Żołnierze zyskają też prawo do stypendium oraz zwrotu kosztów: zakwaterowania, przejazdu, ubezpieczenia zdrowotnego oraz nauki dzieci w szkole podstawowej i w szkole ponadpodstawowej.

Bardziej realne mają być zasady zwrotu kosztów nauki (studia, staże, specjalizacje, szkolenia), jakiego powinien dokonać żołnierz zawodowy w przypadku przerwania kształcenia lub zwolnienia się z wojska przed ustalonym okresem (w umowie o skierowaniu na naukę). Maksymalna, określona w przepisach kwota zwrotu nie będzie mogła być wyższa niż 60-krotność najniższego uposażenia zasadniczego żołnierza zawodowego (w 2025 roku to kwota 378 tys. zł). – Wyszkolenie np. pilotów to miliony złotych. Myślę, że nikt nie podpisałby żadnego zobowiązania na taką kwotę, bo ewentualny zwrot byłby nierealny do wyegzekwowania. Dlatego przygotowując nowe przepisy, chcieliśmy urealnić tą kwestię – podkreślił wiceminister Bejda.

Kolejna zmiana ucieszy z pewnością żołnierzy niezawodowych. Nowe regulacje wprowadzają bowiem świadczenie motywacyjne, które żołnierz będzie mógł otrzymać za np. wykonywanie działań z zakresu zarządzania kryzysowego czy ochrony granicy. Analogiczne rozwiązanie obejmie też żołnierzy zawodowych w trakcie kształcenia w uczelni wojskowej, szkole podoficerskiej, centrum lub w ośrodku szkolenia.

Zmiany w ustawie zakładają ograniczenie formalności przy przyznawaniu żołnierzom dodatków za długoletnią służbę, z tytułu pełnienia służby w jednostce wojskowej oraz motywacyjnego. Zgodnie z obowiązującymi przepisami wydawanie decyzji o przyznaniu dodatku jest konieczne za każdym razem, gdy żołnierz zmienia stanowisko służbowe. Nowe rozwiązania zakładają, że dodatki będą przyznawane jednorazowo na czas pełnienia służby (w wypadku dodatku za długoletnią służbę wojskową) albo na czas pełnienia służby w danej jednostce wojskowej (w przypadku dodatku służbowego i motywacyjnego).

Opieka nad dzieckiem i przydziały rezerwistów

Korzystne przepisy zaproponowano także wojskowym małżeństwom-rodzicom. Obecnie jeśli wychowują dziecko do lat czterech, nie mogą być w tym samym czasie kierowani w podróż służbową poza miejsce pełnienia służby bez wyrażonej zgody. Analogiczne rozwiązanie dotyczy samotnego rodzica-żołnierza. Nowelizacja zakłada wydłużenie wieku dziecka uprawniającego do ograniczenia wspólnego delegowania małżonków z czterech do ośmiu lat.

Zgodnie z nowymi regulacjami wzrośnie kwota jednorazowego odszkodowania, które wypłacane jest najbliższym żołnierza w przypadku jego śmierci w wyniku wypadku lub choroby w związku ze służbą. Obecnie wysokość tej należności dla np. małżonki i dwojga dzieci zmarłego żołnierza wynosi 204 543 zł, a dla rodziców zmarłego 102 271 zł. Po wejściu w życie przepisów kwoty te wyniosą odpowiednio: 564 538 zł i 282 269 zł.

Zmiany dotyczą też dyscypliny wojskowej, a konkretniej uznania dowódców batalionów i kompanii za organy dyscyplinarne. Zyskają oni uprawnienia do np. wszczynania postępowania i rozstrzygania drobnych spraw dyscyplinarnych. Dziś takich uprawnień nie mają, co w rezultacie prowadzi do przewlekłości postępowań.

Nowelizacja wprowadza możliwość nadawania przydziałów mobilizacyjnych żołnierzom pasywnej rezerwy na stanowiska służbowe w organizacjach międzynarodowych, międzynarodowych strukturach wojskowych lub przy siłach zbrojnych państw obcych stacjonujących na terytorium Polski. Obecne przepisy zakładają nadawanie przydziałów tylko na stanowiska, które są określone w etacie jednostki wojskowej i występują w czasie wojny.

Przepisy przejściowe dotyczą też rezerwistów powołanych na ćwiczenia wojskowe w okresie od 1 stycznia 2023 roku do 29 września 2023 roku. Chodzi o przyznanie im zwrotu kosztów dojazdu do jednostek wojskowych i z powrotem. Na złożenie wniosku w tej sprawie rezerwista będzie miał 12 miesięcy od dnia wejścia w życie przepisów.

Mniej zakazów foto

Nowelizacja zmienia też zasady fotografowania, filmowania oraz streamingu wojskowych obiektów. Zakaz będzie dotyczył tylko obiektów rzeczywiście zajętych przez wojsko lub służby specjalne (np. Agencję Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego). Nowe regulacje wyłączają z zakazu m.in. „obraz, stanowiący jedynie szczegół całości”, a także „obraz rejestrowany podczas przemieszczania się pojazdu” np. za pomocą samochodowego wideorejestratora. Zakaz nie będzie też obowiązywał np. podczas wywiadów czy konferencji organizowanych w wojskowych obiektach, a także w czasie m.in. prac remontowych, audytów i działań marketingowych. Sankcją za ewentualne złamanie zakazu nie będzie już mógł być areszt, lecz wyłącznie kara grzywny.

Wśród innych zmian znalazły się te dotyczące m.in. funkcjonowania Funduszu Wsparcia Sił Zbrojnych, możliwości przyznania dotacji celowej dla organizacji proobronnych czy wsparcia psów i koni wycofanych ze służby w siłach zbrojnych. Nowelizacja przewiduje podział kompetencji w zakresie zarządzania kryzysowego pomiędzy dowódcę wojsk obrony terytorialnej, który obecnie odpowiada za całość zagadnienia, a dowódcę operacyjnego RSZ, który będzie odpowiadał za koordynację zarządzania kryzysowego NATO i UE w resorcie obrony narodowej.

– Mamy nadzieję, że kolejne propozycje rozwiązań zgłaszanych przez środowisko żołnierzy zawodowych także znajdą akceptację kierownictwa resortu obrony narodowej i zostaną uwzględnione przy okazji kolejnych nowelizacji – mówi płk Jewgiejuk. Wśród postulatów wymienia m.in. wprowadzenie dodatku motywacyjnego dla żołnierzy wszystkich korpusów, uproszczenie procesu opiniowania, a także odstąpienie od konieczności powiadamiania dowódcy jednostki o zamiarze wyjazdu i pobytu za granicą w przypadku wyjazdu do państw członkowskich UE lub strefy Schengen.

Teraz projektem zajmuje się Senat. Po zaakceptowaniu przez senatorów i podpisie prezydenta ustawa wejdzie w życie po 14 dniach od opublikowania w Dzienniku Ustaw.