Komu przysługuje zwrot kosztów za dojazdy do jednostki? Czy żołnierz podczas urlopu za granicą może wykonywać pracę na umowę zlecenie lub umowę o dzieło? Jakie są konsekwencje braku oceny z opiniowania służbowego i kiedy przepada ekwiwalent za niewykorzystany urlop? Na pytania żołnierzy odpowiadają eksperci Ministerstwa Obrony Narodowej.

Czy żołnierzowi zawodowemu, który nie ma rodziny, przysługuje zwrot kosztów codziennych dojazdów z miejsca zamieszkania do miejsca pełnienia służby, oddalonego o ponad 60 km? Żołnierz nie korzysta z dodatku za rozłąkę ani z dodatku mieszkaniowego.

Zwrot kosztów codziennych dojazdów do miejsca pełnienia służby i z powrotem przysługuje żołnierzowi zawodowemu na podstawie art. 291 ust. 2 ustawy z 11 marca 2022 r. o obronie ojczyzny, pod warunkiem, że żołnierz ten nie korzysta z dodatku za rozłąkę oraz zamieszkuje poza miejscowością pobliską w rozumieniu przepisów ustawy o zakwaterowaniu.

Ponadto, zgodnie z rozporządzeniem ministra obrony narodowej z 18 września 2023 r. w sprawie świadczeń socjalno-bytowych dla żołnierzy zawodowych (§ 3) zwrot kosztów codziennych dojazdów z miejsca zamieszkania do miejsca pełnienia służby i z powrotem wypłaca się na pisemny wniosek żołnierza zawodowego skierowany do dowódcy jednostki, który przyznaje ów zwrot na mocy decyzji wydanej na czas pełnienia przez żołnierza zawodowego służby w jednostce.
Do wniosku o wypłatę zwrotu kosztów codziennych dojazdów dołącza się:
1) zaświadczenie potwierdzające miejsce stałego pobytu albo pobytu czasowego trwającego ponad trzy miesiące, wystawione przez uprawniony organ;
2) oświadczenie o miejscu zamieszkania;
3) zaświadczenie o niekorzystaniu z uprawnienia do świadczenia mieszkaniowego, wystawione przez uprawniony organ;
4) oświadczenie o posiadanych uprawnieniach do przejazdów ulgowych.
Zwrot kosztów codziennych dojazdów nie obejmuje opłat dodatkowych i dopłat.

Czy żołnierz może wykonywać pracę na umowę zlecenie lub umowę o dzieło poza granicami kraju w trakcie urlopu (wypoczynkowego, nagrodowego oraz dni wolnych przyznanych za służbę)? Praca nie jest powiązana ze służbą wojskową ani aspektami obowiązków służbowych.

Zgodnie z art. 335 ustawy o obronie ojczyzny, jeżeli żołnierz zamierza wykonywać pracę bądź prowadzić działalność gospodarczą w okresie dłuższym niż jeden miesiąc, musi wystąpić o zgodę na wykonywanie pracy zarobkowej bądź o zgodę na prowadzenie działalności gospodarczej do dowódcy jednostki wojskowej.
Dowódca jednostki, w której żołnierz zawodowy zajmuje stanowisko służbowe, na wniosek żołnierza zawodowego, może zezwolić żołnierzowi na wykonywanie pracy zarobkowej lub prowadzenie działalności gospodarczej, jeżeli:
1) nie koliduje to z wykonywaniem zadań służbowych przez żołnierza;
2) wpływa to na podwyższenie jego kwalifikacji;
3) nie narusza to prestiżu żołnierza zawodowego;
4) prowadzona działalność gospodarcza lub działalność podmiotu, u którego będzie świadczona praca, nie dotyczy wyrobów, o których mowa w przepisach w sprawie klasyfikacji wyrobów obronnych oraz dostaw, robót budowlanych i usług przeznaczonych na zamówienie jednostek wojskowych.

Natomiast w przypadku wykonywania odpłatnej pracy w okresie nie dłuższym niż jeden miesiąc żołnierz zawodowy jest obowiązany przekazać dowódcy jednostki, w której zajmuje stanowisko służbowe, informację o nazwie podmiotu, u którego wykonywał odpłatne prace na okres nie dłuższy niż jeden miesiąc, w terminie nie dłuższym niż jeden miesiąc od dnia rozpoczęcia wykonywania tych prac. Aczkolwiek przepis ten jest obwarowany zastrzeżeniem, które określa, że żołnierzowi nie wolno wykonywać odpłatnych prac w okresach krótszych niż jeden miesiąc, jeżeli stanowiłoby to naruszenie chociażby jednego z warunków, o których mowa w art. 335 ust. 3 pkt 1, 3 lub 4 ustawy.

Inną kwestią jest wyjazd żołnierza poza granice kraju. Żołnierz powinien być świadomy, że w takiej sytuacji musi złożyć informację o wyjeździe za granicę do dowódcy jednostki. Zgodnie z ustawą o obronie ojczyzny, zawiadomienie takie żołnierz musi złożyć co najmniej 10 dni przed planowanym terminem wyjazdu za granicę.

Jeśli nie wykorzystałem ani jednego dnia urlopu przez siedem lat poprzedzających dzień zwolnienia z zawodowej służby wojskowej, czy otrzymam ekwiwalent za cały ten okres? Czy ekwiwalent ten podlega trzyletniemu przedawnieniu?

Zgodnie z artykułem 459 pkt 2 ustawy o obronie ojczyzny, żołnierzowi zwolnionemu z zawodowej służby wojskowej, niezależnie od odprawy, o której mowa w art. 458, przysługuje ekwiwalent pieniężny za urlop wypoczynkowy, w tym za dodatkowy urlop wypoczynkowy, z wyjątkiem urlopu, o którym mowa w art. 281 ust. 2 (dla weterana poszkodowanego), niewykorzystany w roku zwolnienia ze służby oraz za lata poprzednie. Oznacza to, że żołnierz ma prawo żądać ekwiwalentu za cały niewykorzystany urlop, niezależnie od tego, ile lat wstecz urlop ten mu przysługiwał, z wyjątkiem dodatkowego urlopu dla weteranów poszkodowanych.

Co do kwestii przedawnienia, zgodnie z art. 124 ust. 1 ustawy o obronie ojczyzny roszczenia wynikające z przepisów ustawy przedawniają się z upływem trzech lat od dnia, w którym stały się wymagalne, chyba że przepisy stanowią inaczej. Roszczenie dotyczące ekwiwalentu staje się wymagalne w momencie, gdy powinno zostać wypłacone, tj. co do zasady w dniu rozwiązania stosunku służbowego albo bezpośrednio po nim. W praktyce wymagalność roszczenia następuje najczęściej z dniem zwolnienia żołnierza ze służby. Wtedy dowódca jednostki wojskowej powinien rozliczyć niewykorzystany urlop i wypłacić odpowiedni ekwiwalent. Trzyletni termin dotyczy zatem dochodzenia roszczenia, a nie okresu niewykorzystanego urlopu. Przepisy nie zawierają więc limitu trzech lat wobec zaległego urlopu.

Jeżeli natomiast w ciągu trzech lat od dnia wymagalności ekwiwalentu, żołnierz nie dochodzi swoich praw, roszczenie ulega przedawnieniu i właściwa jednostka może odmówić zapłaty, powołując się na upływ terminu przedawnienia. Jeżeli jednak żądanie zostanie zgłoszone w terminie trzech lat od zwolnienia ze służby, żołnierz może żądać wypłaty ekwiwalentu za cały niewykorzystany urlop, nawet jeżeli obejmuje on urlop z czterech lub więcej lat.

Jakie są konsekwencje dla żołnierza, który nie będzie opiniowany ze względu na zwolnienie lekarskie oraz urlopy rodzicielski i macierzyński trwające ponad pół roku?

Żołnierz zawodowy, który przez okres przekraczający sześć miesięcy przebywał na zwolnieniu lekarskim, urlopie rodzicielskim lub wychowawczym, zgodnie z § 3 ust. 2 rozporządzenia ministra obrony narodowej z 25 marca 2024 r. w sprawie opiniowania służbowego żołnierzy, nie podlega opiniowaniu służbowemu za dany rok, ponieważ nie pełnił zawodowej służby wojskowej przez wymagane co najmniej sześć miesięcy od ostatniego opiniowania do 15 sierpnia danego roku.

Brak opinii służbowej nie jest uchybieniem żołnierza, lecz konsekwencją przewidzianą wprost w przepisach prawa. Taki stan rzeczy może wpływać na kilka istotnych aspektów służby, m.in.:
1) awans i mianowanie na wyższy stopień – brak bieżącej opinii może tymczasowo wstrzymać awans, zwłaszcza jeśli poprzednia ocena nie spełniała wymaganych kryteriów (np. minimum „bardzo dobra”);
2) dodatek motywacyjny – nieprzeprowadzenie opiniowania uniemożliwia przyznanie lub podwyższenie dodatku motywacyjnego, który uzależniony jest od pozytywnej oceny w bieżącej i poprzedniej opinii;
3) nagrody i wyróżnienia – brak oceny oznacza ograniczoną możliwość przyznania nagród uznaniowych, choć formalnie nie wyklucza takiej decyzji dowódcy;
4) konsekwencje kadrowe – w przypadku, gdy urlop wychowawczy trwa ponad 12 miesięcy, żołnierza zawodowego przenosi się do dyspozycji.

Jednocześnie należy podkreślić, że każdą sytuację żołnierza nieobjętego opiniowaniem w danym roku należy rozpatrywać indywidualnie, z uwzględnieniem jego stażu służby, zajmowanego stanowiska, dotychczasowych ocen, uprawnień do awansu oraz ogólnej oceny przydatności do dalszej służby.