moja polska zbrojna
Od 25 maja 2018 r. obowiązuje w Polsce Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych, zwane także RODO).

W związku z powyższym przygotowaliśmy dla Państwa informacje dotyczące przetwarzania przez Wojskowy Instytut Wydawniczy Państwa danych osobowych. Prosimy o zapoznanie się z nimi: Polityka przetwarzania danych.

Prosimy o zaakceptowanie warunków przetwarzania danych osobowych przez Wojskowych Instytut Wydawniczy – Akceptuję

Podróż w ciemność

Było ich dokładnie 728. Członkowie rodzącego się ruchu oporu, osoby oskarżone o antyniemiecką postawę i ci, którzy usiłowali uciec z okupowanej Polski przez zieloną granicę. Lekarze, prawnicy, słowem: przedstawiciele inteligencji, ale też studenci i uczniowie. Przede wszystkim ludzie młodzi. Obóz przeżyło 325 z nich – więźniów z pierwszego transportu do Auschwitz.

Załadunek więźniów do wagonów. Rampa towarowa przy dworcu kolejowym w Tarnowie, 14 czerwca 1940.

Kazimierz Albin, jeden z pierwszych więźniów Auschwitz, wspominał: „Po przekroczeniu granicy Generalnego Gubernatorstwa z Rzeszą zatrzymaliśmy się na dużym dworcu kolejowym z napisem gotycką czcionką »Auschwitz«. Starsi koledzy powiedzieli nam, że jesteśmy w Oświęcimiu. Po chwili pociąg ruszył, zatoczył łuk i zatrzymał się przed dwoma ogromnymi budynkami, pomiędzy którymi był duży ogrodzony plac z budkami strażniczymi”.

W relacji Józefa Paczyńskiego z kolei czytamy: „Za drutami zauważyłem kilkanaście postaci ludzkich, ubranych jakby w piżamy, i równocześnie przeszła mi przez głowę myśl, że przywieźli nas do szpitala albo do domu dla obłąkanych”.

REKLAMA

Ściśnięci w wagonach więźniowie w napięciu oczekiwali, co będzie dalej. I wtedy rozległ się ryk podoficera SS: „Alles raus! Bewegt euch!” – „Szybko, ruszajcie się, wszyscy na zewnątrz!”. Kazimierz Albin: „Spokojni wcześniej szupowcy zaczęli się zachowywać tak, jakby ktoś im ostrogę wsadził. Wypchnęli nas kolbami. Wypadaliśmy przez wąskie drzwi. Popędzili nas na plac […]. Ustawiono nas w dziesięciu szeregach i policzono”. Potem przemówił SS Obersturmführer Karl Fritzsch: „Przybyliście do niemieckiego obozu koncentracyjnego, z którego nie ma innego wyjścia jak przez komin. Jeśli się to komuś nie podoba, może od razu iść na druty. Jeśli są w transporcie Żydzi, mają prawo żyć nie dłużej niż dwa tygodnie, księża miesiąc, reszta trzy miesiące”.

Był 14 czerwca 1940 roku. Do KL Auschwitz właśnie dotarł pierwszy masowy transport więźniów. Tego dnia rozpoczął się jeden z najbardziej ponurych rozdziałów w dziejach świata.

Obóz w koszarach

Obóz formalnie został założony kilka tygodni wcześniej. W kwietniu 1940 roku Heinrich Himmler, odpowiedzialny za bezpieczeństwo Rzeszy, wydał stosowny rozkaz, 20 maja zaś do Auschwitz dotarła grupa niemieckich więźniów – pospolitych kryminalistów, którzy mieli pełnić funkcję kapo i blokowych. – Niemcom bardzo się spieszyło, ponieważ więzienia na terenach zagarniętych Polsce pękały w szwach – tłumaczy dr Piotr Setkiewicz, historyk i kierownik Centrum Badań Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. – Oświęcim dawał im spore możliwości. W miejscowości znajdowały się dawne koszary polskiej armii, których wykorzystania Wehrmacht nie planował. Kompleks można było zamienić w obóz szybko, a do tego stosunkowo niskim kosztem. Dla Rzeszy miało to spore znaczenie także dlatego, że w tym czasie pozyskanie materiałów budowlanych stanowiło niemały problem – dodaje naukowiec.

Pierwszym transportem przyjechało do Auschwitz 728 osób. W podróż wyruszyli z więzienia w Tarnowie, ich trasa zaś wiodła przez Kraków. – Wśród nich znaleźli się członkowie rodzącego się w Polsce ruchu oporu, ale też ludzie oskarżeni o sprzyjanie podziemiu i postawy antyniemieckie – wyjaśnia dr Setkiewicz i dodaje, że druga z tych kategorii okazała się naprawdę pojemna. Do obozu można było trafić choćby za publiczne śpiewanie polskiego hymnu, posiadanie nieprawomyślnych książek, a nawet kłótnię z niemieckim sąsiadem. – Kolejna grupa więźniów to tzw. turyści, czyli osoby, które usiłowały przedostać się na Węgry i dalej do Francji, a następnie wstąpić do polskiej armii – tłumaczy historyk. Do tej kategorii zaliczał się wspomniany już Kazimierz Albin. 17-latek dwukrotnie usiłował przekroczyć zieloną granicę, by ostatecznie wpaść w ręce Niemców. Zsyłką do Auschwitz karana była także pomoc w ucieczce z okupowanego kraju. Tego z kolei doświadczył słynny narciarz, olimpijczyk i przewodnik górski, a po wybuchu wojny także kurier polskiego podziemia – Bronisław Czech. – W transporcie z 14 czerwca dużą grupę tworzyli przedstawiciele inteligencji. Prawnicy, lekarze… Zarówno Polacy, jak i Żydzi. Ci drudzy do obozu trafili jednak nie na podstawie kryteriów rasowych – czas systemowego Holokaustu dopiero miał nadejść – ale dlatego, że byli członkami społecznej elity – wylicza dr Setkiewicz. Ponad połowę więźniów stanowili ludzie młodzi, a nawet bardzo młodzi – studenci, maturzyści, uczniowie. Niemcy postanowili ich ukarać za działalność w harcerstwie, czasem po prostu za nieopatrzne słowa wypowiedziane w obecności donosiciela…

Kiedy transport z Tarnowa dotarł do Auschwitz, obóz nie był jeszcze w pełni gotowy. W budynkach trwały prace wykończeniowe. Więźniowie trafili więc na tzw. kwarantannę. Przez kolejne dni Niemcy poddawali ich wyczerpującym i upokarzającym ćwiczeniom. „Przed południem sześć godzin i po godzinnej przerwie obiadowej następne sześć godzin w straszliwym upale ganiali nas po placu apelowym – opowiadał po wojnie Kazimierz Albin. – Ćwiczyliśmy marsze i biegi. Potem był tzw. sport, czyli skakanie żabką (hüpfen), rolowanie (rollen), czołganie, potem znów biegiem i znów marsz. Były pierwsze ofiary. Padali ci starsi, wycieńczeni wielomiesięcznym siedzeniem w więzieniu. Byli wygłodniali, a tu też dostawali niewiele więcej kalorii. Jeżeli ktoś upadł, był bity knyplami i pejczami przez kapów. Jeżeli się nie podniósł, odnoszono go. Krematorium już pracowało”. Inny więzień, Tadeusz Kośmider, wspominał kolegę o nazwisku Nuckowski, który po kilku dniach takich praktyk dostał pomieszania zmysłów. „Esesmani i kapo zrobili sobie z niego pośmiewisko i strasznie go męczyli. Doprowadzony do ostateczności Nuckowski poszedł na druty i tam dosięgła go kula esesmana pełniącego wartę na wieży strażniczej. W moim przekonaniu był on pierwszą ofiarą obozu oświęcimskiego” – przekonywał Kośmider.

Dwa tygodnie później więźniowie trafili do obozowych bloków.

Jak rosło Auschwitz

Początkowo Auschwitz miało być obozem przejściowym, przeznaczonym dla polskich więźniów wysyłanych w głąb Rzeszy. Plany te szybko jednak zostały zweryfikowane. Obóz stał się docelowym miejscem zsyłki. Wkrótce Himmler uznał, że należy go rozbudować tak, by mógł pomieścić 30 tys. więźniów. Jednocześnie dał zielone światło do budowy Auschwitz II w oddalonej o kilka kilometrów wsi Brzezinka (niem. Birkenau). Początkowo zostali tam osadzeni sowieccy jeńcy. Niebawem kompleks stał się miejscem eksterminacji europejskich Żydów. W październiku 1942 roku ruszyła budowa Auschwitz III – Monowitz. Osadzeni tam więźniowie wykonywali przymusową pracę na rzecz licznych firm, które w okolicy założyły swoje fabryki, np. IG Farben.

W szczytowym okresie Auschwitz-Birkenau składało się z ponad 40 obozów i podobozów, w których przebywało blisko 140 tys. więźniów. Było największym tego typu kompleksem w historii. Łącznie w czasie wojny Niemcy uśmiercili tam przeszło 1,1 mln osób. Ponad milion z nich stanowili Żydzi. Liczba zamordowanych Polaków sięgnęła 150 tys.

Z grona więźniów przywiezionych do Auschwitz pierwszym transportem przeżyło 325. – To dużo. Można nawet powiedzieć – zaskakująco dużo. Proszę jednak pamiętać, że w większości były to osoby młode, zdrowie i silne. Do tego spora ich część trafiła do tzw. dobrych komand. Pracowali np. w obozowych warsztatach, a tam szanse na przeżycie były nieporównanie większe niż choćby w komandach, których członkowie kopali rowy – podkreśla dr Setkiewicz. Tyle szczęścia nie miało kolejnych 292 osadzonych, którzy zmarli m.in. na skutek wyczerpującej pracy i chorób. – Kilkudziesięciu zginęło w 1945 roku, już po ewakuacji obozu na zachód. Statki, którymi Niemcy przewozili ich przez Zatokę Lubecką, zostały omyłkowo zbombardowane przez brytyjskie lotnictwo – tłumaczy historyk. Los ponad stu więźniów z pierwszego transportu pozostaje nieznany. – Mogli umrzeć w samym Auschwitz albo podczas przerzucania do innych obozów. Mogli też doczekać wyzwolenia, a potem wyemigrować z Europy i nigdy nie wracać do przeszłości. Niemcy przed ucieczką z Oświęcimia niszczyli dokumenty – zaznacza ekspert.

Spośród więźniów, którzy dotarli do Auschwitz w czerwcu 1940 roku, najdłużej żył Kazimierz Albin. Zmarł niespełna cztery lata temu.

Wspomnienia więźniów pochodzą z: „Moja droga do Auschwitz – relacja Kazimierza Albina”, oprac. Maciej Foks, Rafał Pękała, Archiwum Historii Mówionej BEP IPN (za pamiec.pl); Piotr Cywiński, „Początki Auschwitz w pamięci pierwszego transportu polskich więźniów politycznych”, Oświęcim 2015.

Łukasz Zalesiński

autor zdjęć: IPN/ Wikipedia

dodaj komentarz

komentarze


Pancerny drapieżnik, czyli Leopard 2A5
 
Broń przeciwko wrogim satelitom
MSWiA: Zachodnia granica jest bezpieczna
GROM w obiektywie. Zobaczcie sami!
Ewakuacja Polaków z Izraela
Lotnicy uratowali Wielką Brytanię
Wołyń – pamiętamy
Blue Force vs Red Force w Orzyszu
Rekompensaty na ostatniej prostej
Więcej niż ćwiczenia
K9 – nieoceniony sojusznik
Niebezpieczne incydenty na polsko-białoruskiej granicy
Demony wojny nie patrzą na płeć
Tak walczyły pancerne kolosy
Armia pomoże służbom na zachodniej granicy
Sukcesy żołnierzy na międzynarodowych arenach
BWP-1 – historia na dekady
Nie żyje żołnierz PKW Irak
Podejrzane manewry na Bałtyku
Nowe Abramsy już w Wesołej
Pierwszy polski lot Apache’a
Nabór do „Wakacji z wojskiem” 2025 trwa
Pucharowe zmagania Polaków
Cel: zbudować odporność państwa
Wyższe stawki dla niezawodowych
Radomski Air Show coraz bliżej
12 tys. żołnierzy gotowych do działania
Kajakami po medale
Święto sportów walki w Warendorfie
Rosyjska maszyna Su-24 przechwycona przez polskie F-16
Umacnianie ściany wschodniej
Rywalizacja snajperów
Warsztaty dają siłę
Tłumy na zawodach w Krakowie
Posłowie za wypowiedzeniem konwencji ottawskiej
Czarne Pantery, ognia!
Sejm zakończył prace nad nowelizacją ustawy o obronie ojczyzny. Teraz czas na Senat
Planowano zamach na Zełenskiego
Dekapitacyjne uderzenie w Iran
„Niegościnni” marynarze na obiektach sportowych w Ustce
Polacy i Holendrzy razem dla obronności
W tydzień poznali smak żołnierskiego fachu
Pół tysiąca terytorialsów strzeże zachodniej granicy
W drodze do amunicyjnego bezpieczeństwa
Korzystne zmiany w dodatkach dla sił powietrznych
Dzieci wojny
Terytorialsi zawitają do Płocka
More Than an Exercise
Nawrocki przedstawia kierownictwo BBN-u
K9 i FlyEye na poligonie w Ustce
Ostatnia niedziela…
Jak Orlęta stają się Orłami?
ORP „Necko” idzie do natowskiego zespołu
Prezydent Trump spotkał się z szefem NATO
USA przyłączyły się do ataku Izraela na Iran
PGZ buduje suwerenność amunicyjną
Pieta Michniowska
Żołnierze PKW Irak są bezpieczni
Moc Czarnych Panter
Czarna Pantera celuje
Żołnierz ranny na granicy
PT-91, czyli trzy dekady twardej służby
Kolarskie święto w stolicy
Witamy na Ziemi
Generał „Grot” – pierwszy dowódca AK
Przygotowania do Święta Wojska Polskiego

Ministerstwo Obrony Narodowej Wojsko Polskie Sztab Generalny Wojska Polskiego Dowództwo Generalne Rodzajów Sił Zbrojnych Dowództwo Operacyjne Rodzajów Sił Zbrojnych Wojska Obrony
Terytorialnej
Żandarmeria Wojskowa Dowództwo Garnizonu Warszawa Inspektorat Wsparcia SZ Wielonarodowy Korpus
Północno-
Wschodni
Wielonarodowa
Dywizja
Północny-
Wschód
Centrum
Szkolenia Sił Połączonych
NATO (JFTC)
Agencja Uzbrojenia

Wojskowy Instytut Wydawniczy (C) 2015
wykonanie i hosting AIKELO