Na nowy system obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej naszego kraju wydamy od kilkunastu do kilkudziesięciu miliardów złotych. Ministerstwo Obrony Narodowej chce każdą z warstw tego parasola zbudować z produktów polskiej zbrojeniówki.

Dzisiejszy system obrony przeciwlotniczej Polski trudno nazwać parasolem ochronnym. O ile nie można niczego zarzucić wyszkoleniu naszych żołnierzy, o tyle trudno to samo powiedzieć o uzbrojeniu, które mają jednostki obrony przeciwlotniczej – trzy pułki przeciwlotnicze z wojsk lądowych oraz brygady obrony powietrznej. Głównie są one wyposażone w oparte na technologii sprzed czterdziestu lat przeciwlotnicze zestawy rakietowe 9K33M2/M3 Osa i 2K12 Kub (w wojskach lądowych) oraz S-125 Newa i jeden S-200WE Wega (w siłach powietrznych). Niezbyt korzystnego obrazu nie zmieniają nowsze rodzime systemy artyleryjskie i rakietowe bardzo krótkiego zasięgu – Strzała-2M i Grom, 23-milimetrowe armaty przeciwlotnicze ZU-23-2 oraz zestawy artyleryjsko-rakietowe ZUR-23-2KG i ZSU-23-4MP Biała.

Nowy system

Na szczęście nie tylko powstał projekt odbudowy naszego potencjału przeciwlotniczego, lecz także postanowiono wzmocnić parasol ochronny nad Polską. W ramach „Planu modernizacji technicznej na lata 2013–2022” Siły Zbrojne RP mają otrzymać sześć baterii rakietowych Wisła i 11 baterii rakietowych Narew, 77 zestawów przeciwlotniczych Poprad, 486 rakiet przeciwlotniczych Grom lub Piorun, a także sześć przeciwlotniczych systemów rakietowo-artyleryjskich bliskiego zasięgu Pilica (do 2018 roku), 12 stacji radiolokacyjnych Soła (do 2015 roku) oraz 15 stacji radiolokacyjnych Bystra (do 2022 roku).

Pierwszą warstwę nowego systemu ochrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej naszego kraju będzie stanowił VSHORAD (very short range air defense), system bardzo krótkiego zasięgu, oparty na zestawach rakietowo-artyleryjskich Grom lub Piorun oraz artyleryjskich produkowanych przez Polski Holding Obronny (dawny Bumar), zarządzanych przez rodzime systemy dowodzenia i łączności, którym informacji dostarczą polskie radary.

Drugą warstwę parasola ochronnego mają tworzyć systemy rakietowe krótkiego zasięgu (do 25 kilometrów). Zestawy SHORAD (short-range air defence) mają nosić oznaczenie Narew. Plan modernizacyjno-techniczny na lata 2012–2022 zakłada kupno 11 baterii rakiet tego typu. Szukamy też takich pocisków SHORAD, które mogą nie tylko zwalczać klasyczne cele powietrzne, takie jak samoloty, śmigłowce czy bezzałogowce, lecz także niszczyć pociski manewrujące. O ile w wypadku rakiet krótkiego zasięgu likwidowanie nieprzyjacielskich pocisków manewrujących to jedynie zdolność dodatkowa, o tyle w ostatniej, trzeciej warstwie nowego systemu OPL i OPR naszego kraju, w odniesieniu do zestawów MRAD (medium range air defence), czyli rakiet średniego zasięgu (do 100 kilometrów), jest to wymóg bezwzględny.

W kwestii zarówno systemów dowodzenia i łączności, jak i rozpoznawczych MON bierze pod uwagę różne warianty: kupno gotowych rozwiązań w postaci jednego systemu z efektorami SHORAD i MRAD, głęboką polonizację, czyli produkcję radarów i systemów dowodzenia w Polsce, oraz połączenie radarów oferowanych przez polskich producentów z systemami uzbrojenia kontrahenta zagranicznego.

Zapewnione finansowanie

Według szacunków naszego ministerstwa obrony, na tarczę, czyli nowy system obrony przeciwlotniczej i przeciwrakietowej kraju, potrzeba co najmniej kilkunastu miliardów złotych. Niektórzy eksperci ostrzegają jednak, że przy tak ambitnych planach może ona kosztować około 30 miliardów. Wskazują również, że ponieważ budżet MON jest powiązany z PKB kraju i uzależniony od głosowania parlamentarzystów, w wypadku tego typu projektów kluczem do ich realizacji jest stabilne finansowanie niezależne od kasy ministerstwa. Rządzącym udało się jednak znaleźć salomonowe rozwiązanie.

„Podpisuję ustawę, która będzie gwarantowała jako absolutny priorytet dla polskich sił zbrojnych budowę własnego systemu obrony przed zagrożeniami lotniczymi i rakietowymi”, stwierdził prezydent Bronisław Komorowski w kwietniu 2013 roku, gdy w Szypliszkach koło Suwałk złożył podpis pod nowelizacją ustawy o modernizacji technicznej i finansowaniu sił zbrojnych. Wprowadziła ona wymóg, że w ramach 1,95 procent PKB, który co roku w budżecie państwa jest zapisywany na obronność, kwoty wynikające ze wzrostu gospodarczego muszą być przeznaczane na wyposażenie wojska w środki obrony przeciwrakietowej i przeciwlotniczej. Przyjmując jako wyznacznik budżet MON z 2013 roku, na OPL i OPR resort obrony musi przeznaczyć około pięciu procent ze swoich środków.

Szansa dla Polski

Zarówno prezydent RP Bronisław Komorowski, jak i premier Donald Tusk oraz minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak podkreślają, że w naszym interesie jest, aby przy tak dużych wydatkach na zbrojenia jak najwięcej pieniędzy zostało w Polsce. O ile jednak w wypadku systemów VSHORAD już wiadomo, że będą to rodzime rozwiązania, ponieważ będziemy kontynuowali zakupy już wprowadzonego do służby uzbrojenia tego typu, o tyle zestawy SHORAD i MRAD musimy pozyskać w sposób gwarantujący każdej zainteresowanej firmie możliwość zdobycia lukratywnego kontraktu, ale bez łamania unijnych przepisów, takich jak dyrektywa 2009/81/WE.

Aby chronić polskie interesy, Ministerstwo Obrony Narodowej jako wymóg bezwzględny stawia ewentualnym kontraktorom polonizację i transfer technologii do naszego kraju (i rodzimych firm). Latem 2013 roku Inspektorat Uzbrojenia MON w ramach dialogu technicznego zaprosił producentów zestawów rakietowych średniego zasięgu do rozmów na ten temat.

„Celem dialogu technicznego jest zidentyfikowanie uwarunkowań związanych z ewentualnym transferem wiedzy, technologii oraz produkcji wybranych elementów i podzespołów przez przedsiębiorstwa polskiego przemysłu zbrojeniowego, a także udział krajowych ośrodków naukowo-badawczych w pracach rozwojowych związanych z opracowywaniem i modernizacją zestawów rakietowych obrony powietrznej”, podkreślał kilka miesięcy temu podpułkownik Jacek Sońta, rzecznik prasowy ministra obrony.

Do dialogu zgłosili się wszyscy liczący się obecnie na świecie producenci przeciwlotniczych i przeciwrakietowych zestawów rakietowych, a także niezbędnych do ich działania radarów oraz systemów dowodzenia i łączności − Northrop Grumman International Trading Inc., Raytheon Company i Boeing Company SM&DS. (wszystkie firmy z USA), francuski koncern MBDA oraz turecki Aselsan AS, włoski Selex i Thales (którego w rozmowach będzie reprezentować polskie przedstawicielstwo). To jednak nie wszystko. Polskim kontraktem zainteresowały się również mniejsze firmy. Wpłynęły zatem wnioski od amerykańskiej firmy MEADS International Inc., hiszpańskiej Indry oraz Sener spółki z o.o. (zależnej od Sener Ingeneria y Sistemas). Znaczące było również to, że izraelskie przedsiębiorstwa w rozmowach z Inspektoratem Uzbrojenia Ministerstwa Obrony Narodowej reprezentowała rządowa agencja Sibat.

Oficer z ministerstwa obrony, zaangażowany w dialog z producentami, przyznaje, że zagraniczne firmy bardzo różnie podchodzą do kwestii polonizacji i transferu technologii do naszego kraju: „Najbardziej otwarci na bliską współpracę z rodzimym przemysłem są Francuzi oraz Izraelczycy. Amerykanie zdecydowanie mniej, ale ich stanowisko w ostatnich miesiącach uległo znaczącej zmianie. Teraz już nie wykluczają transferu technologii do Polski, ale jeszcze kilka miesięcy temu rozmowy z nimi były bardzo trudne, uważali, że mają system gotowy od A do Z”, komentuje oficer i dodaje, że najbardziej zacięta dyskusja dotyczy polonizacji rakiet. „Nic w tym dziwnego. Gdy weźmie się pod uwagę koszt całego systemu, jednej baterii wraz z systemem dowodzenia i łączności oraz radarami, to okazuje się, że właśnie pociski kosztują najwięcej. Stanowią one około 70 procent wartości”.

Jesteśmy gotowi

Taką wycenę potwierdza doktor inżynier Tomasz Zawada, główny konstruktor i integrator systemu obrony przeciwrakietowej i przeciwlotniczej w Bumarze Elektronika SA. I dodaje, że nasz budżet odczuje to nie tylko przy zakupie, lecz także podczas używania uzbrojenia. Przy założeniu, że system będzie używany przez 20–30 lat, za jego eksploatację (serwisowanie i modernizację) trzeba będzie zapłacić około 60 procent ceny zakupu.

„To jest gra o miliardy złotych, które wydamy na zakup, utrzymanie, serwisowanie, a potem  modernizację i ulepszanie systemów rakietowych obrony przeciwrakietowej i przeciwlotniczej. Bardzo ważna jest dobra i mądra polonizacja radarów czy systemów dowodzenia i łączności, które w całości mogą być polskie, ale przede wszystkim efektorów, czyli pocisków”, dodaje inżynier.

Marek Borejko, dyrektor programu „Tarcza Polski” i jednocześnie dyrektor działu obsługi klienta strategicznego w Polskim Holdingu Obronnym przyznaje, że nasz przemysł jest gotowy do tak głębokiej polonizacji tego projektu. Wiosną 2013 roku ówczesny Bumar powołał do życia konsorcjum Tarcza Polski, którego liderem i integratorem został Polski Holding Obronny –  odpowiedzialny za kierowanie projektem i zapewnienie jego finansowania. Pozostałe firmy mają natomiast odpowiadać za poszczególne elementy systemu: Bumar Elektronika – za radary oraz systemy dowodzenia i kierowania ogniem, Mesko – za produkcję albo całych rakiet, albo ich podzespołów, Przemysłowe Centrum Optyki – za urządzenia oraz sprzęt optyczny i optoelektroniczny, Huta Stalowa Wola – za pojazdy i sprzęt artyleryjski, Zakłady Mechaniczne w Tarnowie – za uzbrojenie artyleryjskie, OBR CTM SA – za systemy łączności i przetwarzania danych, Jelcz Komponenty – za samochody ciężarowe, Wojskowe Zakłady Łączności nr 1 – za łączność radiową i przewodową, Wojskowe Zakłady Elektroniczne SA – za podzespoły do stacji radiolokacyjnych i rozpoznania radioelektronicznego, polonizację wyrzutni rakietowych.

Jak wyjaśnia Borejko, konsorcjum powstało nie tylko po to, aby MON miało z kim po polskiej stronie rozmawiać o udziale naszej zbrojeniówki w projekcie budowy nowego systemu OPL i OPR, lecz także dlatego, aby być bardziej wiarygodnym partnerem do rozmów dla zachodnich koncernów zbrojeniowych: „Nie bez powodu w konsorcjum znalazły się wyłącznie firmy państwowe. Owszem, przewidujemy znaczne zaangażowanie podmiotów prywatnych jako podwykonawców pewnych rozwiązań czy systemów, ale zależało nam na tym, aby pokazać, że jako przedsiębiorstwa nadzorowane przez Skarb Państwa gwarantujemy zagranicznym firmom aspekt polonizacji, na którym zależy MON-owi”.

Aby profesjonalnie opracować projekt „Tarcza Polski”, w PHO (Bumar Elektronika) powstało Biuro Systemów Obrony Przeciwlotniczej i Przeciwrakietowej, które prawie rok pracowało nad zakresem polonizacji systemu oraz nadzorowało negocjacje handlowe z zainteresowanymi współpracą z polskim konsorcjum branżowymi gigantami. Jednym z najciekawszych wniosków z kilkumiesięcznych analiz jest rekomendacja biura odnośnie do pocisków krótkiego zasięgu: „Według naszej oceny dysponujemy wystarczającym potencjałem, zarówno naukowo-badawczym, jak i produkcyjnym, aby podjąć się produkcji pocisków tej klasy w naszym kraju. Oczywiście nie mamy na myśli opracowania we własnym zakresie, bo na to potrzebowalibyśmy ogromnych funduszy i dziesięciu, a może nawet piętnastu lat. Ale jeśli nasz kraj kupiłby pomoc w ich opracowaniu lub licencję na produkcję, to w kilka lat bylibyśmy gotowi do jej rozpoczęcia, a potem rozwijania i unowocześniania”, zapewnia Tomasz Zawada i dodaje, że plany przeniesienia pełnej produkcji dotyczą tylko rakiet krótkiego zasięgu. „Stąpamy twardo po ziemi. W wypadku pocisków średniego zasięgu jesteśmy w stanie podjąć się produkcji i dalszego rozwoju wybranych ważnych podzespołów, wykonać montaż finalny i zapewnić samodzielnie serwisowanie oraz modernizację rakiety podczas całego cyklu życia”.

Obaj rozmówcy z Polskiego Holdingu Obronnego zapewniają, że to nie jest utopia i że konsorcjum już prowadziło rozmowy w sprawie pocisków z ich producentami. Odzew był bardzo różny, ale co ważne, sytuacja zmienia się na korzyść.

„Nie możemy zdradzać kulisów rozmów, ale mogę powiedzieć, że nawet firmy, które na początku były nastawione zdecydowanie negatywnie, teraz podchodzą do sprawy w bardziej otwarty sposób”, komentuje Borejko. Według niego konsorcjum doszło już do kresu swoich możliwości negocjacyjnych.

„Ustaliliśmy już tyle, ile było można”, wyjaśnia Zawada. „Teraz nasi zagraniczni partnerzy w rozmowach z nami nie mogą pójść dalej, na przykład omówić szczegółów polonizacji danej części rakiety, ponieważ zgodę na to muszą wyrazić tamtejsze władze. Chodzi przecież o tajemnice państwowe najwyższej klasy. Rządy zaś czekają na wskazanie im partnera do negocjacji po polskiej stronie albo na podpisanie umowy międzypaństwowej”.

Czas na decyzje

Partnerem do rozmów dla zagranicznego resortu obrony mogłaby być stosowna agencja rządowa, taka jak izraelski Sibat (który reprezentuje firmy ze swojego kraju w dialogu technicznym w sprawie zestawów Wisła). Niestety w Polsce nie ma jego odpowiednika, a tego typu zadań nie może wykonywać Inspektorat Uzbrojenia MON, ponieważ jest kupującym z ramienia resortu obrony i obowiązują go wszystkie formalne ograniczenia związane z przetargami. W tej sytuacji MON mogłoby podpisać stosowną umowę, na przykład taką, jaką w 2012 roku zawarliśmy z Izraelem – „Porozumienie dotyczące międzyrządowej współpracy strategicznej”. Co ważne, taka umowa z jednym krajem albo nawet kilkoma nie stanowiłaby przeszkody w procedurze przetargowej prowadzonej w formie dialogu technicznego przez Inspektorat Uzbrojenia. MON zebrałoby w ten sposób od firm informacje, których nie mogą one przekazać bez zgody swojej armii, a nasz przemysł miałby możliwość dalszego negocjowania w sprawie zakresu polonizacji, a efekt tych rozmów jak najszybciej zaprezentować rządowi.