Pogotowie sztormowe ogłaszane było regularnie. I choć okręty nie wychodziły wówczas z portu, marynarze nie schodzili z pokładów – tak wspomina służbę w 9 Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu jej ostatni dowódca kadm. rez. Czesław Dyrcz. Jednostka została rozformowana równo 10 lat temu.

2005 rok, zostaje pan dowódcą 9 Flotylli Obrony Wybrzeża w Helu i myśli sobie: „idę na koniec świata”...

Kadm. rez. Czesław Dyrcz: Może nie aż tak, lecz coś w tym stwierdzeniu rzeczywiście było. W każdym razie cieszyłem się z objęcia dowództwa, tym bardziej że było to moje pierwsze stanowisko admiralskie.

Ale marynarze chyba niezbyt chętnie się do tego Helu garnęli?

Bo to była trudna i specyficzna służba. Przede wszystkim ze względu na odległość, która dzieliła helski garnizon od Trójmiasta. W Helu mieliśmy ograniczoną liczbę mieszkań, żonom trudniej było o pracę, czasem problemem stawała się też odpowiednia szkoła. Dlatego wielu marynarzy decydowało się na życie w Gdyni lub jej okolicach i dojazdy do garnizonu.

I tu zaczynał się problem.

Sam byłem w takiej sytuacji. Aby dojechać do jednostki autem, każdego dnia zrywałem się po czwartej rano. Droga zajmowała godzinę, półtorej. Powrót, zwłaszcza latem, często przeradzał się w koszmar, bo jedyna droga przez półwysep często się korkowała. Bywało, że podróż do Gdyni trwała niemal cztery godziny. Zanim jeszcze zostałem dowódcą, było łatwiej, ponieważ pomiędzy Gdynią a Helem kursował wodolot. Marynarka wojenna przez długi czas miała tego typu jednostki. Każdego ranka, około godziny siódmej, kadra zbierała się w Gdyni, nieopodal miejsca, gdzie cumuje ORP „Błyskawica”. Podróż do Helu zajmowała około pół godziny. Zimą miejsce wodolotu zajmował niewielki statek pasażerski „Halka”, który potem czekał na marynarzy w helskim porcie rybackim. A kiedy Zatokę Gdańską skuwał lód, przedzierał się przez niego jeden z dużych holowników. Służył on też marynarzom, którzy na stałe mieszkali w Helu oraz ich rodzinom. Przewoził zaopatrzenie, czasem transportował do szpitala.

Jednak podróżowanie na Hel długo było utrudnione również z innego powodu...

Koniec półwyspu przez lata pozostawał terenem częściowo zamkniętym. Aby do niego dotrzeć samochodem, należało przejść po drodze dwie kontrole. Co więcej, odcinek między jednym a drugim trzeba było pokonać w określonym czasie. Przez długi czas turyści mogli się dostać do Helu tylko koleją. Na półwyspie mieścił się nie tylko port o strategicznym znaczeniu, były tu także magazyny marynarki. Kiedy dowodziłem 9 Flotyllą, takie obostrzenia już nie obowiązywały, zostały zniesione w latach 90. XX wieku. Pamiętam jednak, że jeszcze jako podchorąży musiałem się tym rygorom poddawać.

O ile dobrze pamiętam, specyficzny jest także sam port, w którym 9 Flotylla stacjonowała.

Ze względu na swoje położenie był on narażony na wiatry zachodnie i południowo-zachodnie. Naturalną osłonę stanowiły falochrony, jednak rozbieg fali i tak był tam duży. Rozległe baseny portowe konstruktorzy zabezpieczyli budując pneumatyczne łamacze fal. Były to położone na dnie rury, którymi w czasie sztormu tłoczono powietrze. Z czasem urządzenia się jednak zużyły i w ich miejsce, w głównym wejściu do portu, zostały zatopione potężne kesony (skrzynie żelbetowe o szczelnych ścianach i otwartym dnie – red.). Okręty musiały je omijać, co wymagało od załogi wiedzy i umiejętności. Nie ograniczało to jednak możliwości bazy, ponieważ miała ona drugie wyjście. Zresztą możliwości operowania z helskiego portu zawsze były duże. Mogłem się o tym przekonać już jako oficer na okręcie podwodnym. Podczas dużych ćwiczeń zostało ogłoszone wyjście alarmowe. Port w krótkim czasie opuściło około 70 jednostek.

A z czym służba w helskim porcie wiązała się dla samych marynarzy?

Podczas sztormów morze zwykle przelewało się przez południowy falochron. Aby dostać się do stojących tam okrętów i poruszać się po ich pokładach, marynarze musieli podpinać się do specjalnej liny. A i tak zdarzało się, że fale zmywały ludzi do wody. Pogotowie sztormowe było ogłaszane regularnie. Marynarze musieli wówczas pozostawać na pokładach i czekać na ewentualny sygnał, by odcumować okręty, ruszyć w kierunku Gdyni i tam przeczekać najgorsze. Wspominali potem, że podczas służby w Helu więcej czasu spędzali na okrętach niż w domach.

Flotylla dotrwała niemal do końca 2006 roku. Dlaczego została zlikwidowana?

Cóż, zanim do tego doszło, cała armia, a co za tym idzie – marynarka wojenna, były sukcesywnie zmniejszane. Kiedy obejmowałem dowództwo w 9 Flotylli, służyło w niej 1500 osób. Dla porównania: 3 Flotylla w Gdyni liczyła 4500 osób, 8 Flotylla w Świnoujściu zaś 2500. Nasi ówcześni przełożeni uznali, że nie ma sensu, by utrzymywać tak niewielką jednostkę, tym bardziej, że miała ona stanowić odpowiednik dywizji. Okręty przekazaliśmy do Gdyni i Świnoujścia. Ja sam za cel postanowiłem sobie, by każdy z moich podwładnych, który tego chce, znalazł dla siebie miejsce w marynarce wojennej. To się udało, dlatego też dziś mam satysfakcję...

Pozostał sentyment?

Na pewno. Po latach myślę sobie, że Hel – pomimo swojej specyfiki, a może właśnie ze względu na nią – był dobrym miejscem do służby.

Flotylla Obrony Wybrzeża została utworzona w 1965 roku z rozformowanej Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy. Ulokowano ją w Helu, czyli miejscu, gdzie wojsko stacjonowało od czasów przedwojennych. W jej skład wchodziły trałowce i okręty przeznaczone do zwalczania jednostek podwodnych, a także lądowe jednostki przeciwlotnicze, przeciwchemiczne oraz inżynieryjne. Od 1978 roku nosiła imię kontradmirała Włodzimierza Steyera, który podczas wojny obronnej dowodził Rejonem Umocnionym Hel. Inne ważne wydarzenia w historii 9 FOW to wprowadzenie do linii trałowca ORP „Gopło”, który dał początek nowej linii okrętów, a także korwety zwalczania okrętów podwodnych ORP „Kaszub” – pierwszej zbudowanej w Polsce jednostki zdolnej działać na oceanach. Na przełomie wieków służące w helskiej flotylli trałowce – ORP „Mewa”, ORP „Czajka” i ORP „Flaming” – przeszły nowatorską przebudowę, dzięki której przeobraziły się w niszczyciele min. Potem regularnie reprezentowały Marynarkę Wojenną RP w stałych zespołach przeciwminowych NATO. Okręty 9 FOW brały też udział w licznych międzynarodowych ćwiczeniach, np. „Baltops”, „Strong Resolve” czy „Open Spirit”, a sam ORP „Kaszub” w obchodach 50- i 60-lecia Bitwy o Atlantyk. 9 Flotylla została rozformowana 28 grudnia 2006 roku. Dziś w Helu mieści się punkt bazowania, z którego okręty korzystają chociażby podczas ćwiczeń na Bałtyku.