Do czasu wejścia do służby amerykańskich myśliwców F-16 przez kilkadziesiąt lat w polskim lotnictwie wojskowym dominowały sowieckie MiG-i.

Z początkiem lat pięćdziesiątych XX wieku rozpoczęła się w Polsce wielka rozbudowa lotnictwa myśliwskiego. Formowano nowe pułki i dywizje. Część z tych jednostek przeznaczono do obrony przeciwlotniczej terytorium kraju, inne miały wspierać wojska lądowe. W 1950 roku podstawowym samolotem myśliwskim był sowiecki Jak-9 z napędem tłokowym. Epoka myśliwców o napędzie odrzutowym została zapoczątkowana w polskim lotnictwie wojskowym wraz z pojawieniem się w jego wyposażeniu maszyn Jak-23.

Pierwsze poddźwiękowe

Zanim to nastąpiło, Polska kupiła jako pierwsze myśliwce odrzutowe samoloty Jak-17. Trzy egzemplarze dostarczono w skrzyniach ze Związku Sowieckiego w połowie 1950 roku. W następnym roku do Polski przysłano trzy maszyny w wersji szkolnej Jak-17W. Początkowo szkolili się na nich piloci 1 i 2 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego (plm), stacjonujących na warszawskim Bemowie. Samoloty Jak-17 otrzymał sformowany również na tym lotnisku 13 plm. W grudniu 1951 roku dokupiono jeszcze trzy samoloty Jak-17W, które przekazano do 11 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego w Krzesinach. Myśliwce te dostały też 39 i 40 plm w Mierzęcicach. W sumie zakupiono 11 maszyn Jak-17W i trzy Jak-17. Samoloty te były używane wyłącznie do szkolenia pilotów, którzy mieli zasiąść za sterami nowocześniejszych odrzutowców.

Za pierwszy bojowy myśliwiec odrzutowy w polskim lotnictwie należy uznać samolot Jak-23, którego dostawy rozpoczęły się w grudniu 1950 roku. W latach 1951–1953 do naszych sił powietrznych trafiły 103 takie maszyny. Oprócz tych dostarczonych ze Związku Sowieckiego, było wśród nich kilka z Czechosłowacji i jednostek sowieckich rozlokowanych w naszym kraju. Samoloty te były użytkowane w 1 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego, stacjonującym na lotnisku Warszawa-Bemowo, 2 plm w Krakowie-Czyżynach, 3 plm we Wrocławiu-Strachowicach, 11 plm w Poznaniu, 26 i 29 plm w Malborku oraz 39 i 40 plm w Mierzęcicach Zawierciańskich. Ostatecznie wycofano je z jednostek operacyjnych w 1957 roku. Część z nich później udało się sprzedać Albanii.

W lipcu 1951 roku do Polski dostarczono ze Związku Sowieckiego pierwszych pięć myśliwców MiG-15, a potem ich wersję szkolno-treningową MiG-15UTI. Jako pierwszy otrzymał je 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego na Bemowie. Potem trafiły one do 13 plm, stacjonującego na tym samym lotnisku. W następnym roku kolejnymi jednostkami wyposażonymi w maszyny MiG-15 zostały 11 plm w Poznaniu, 25 plm w Pruszczu Gdańskim, 29 plm w Ornecie, 31 plm na Bemowie i 41 plm w Malborku. W końcu 1952 roku w Polsce było ponad 80 myśliwców MiG-15. W październiku 1953 roku dostał je również przeniesiony z Malborka do Zegrza Pomorskiego 26 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego.

Licencyjną produkcję myśliwców MiG-15, pod polskim oznaczeniem Lim-1, rozpoczęła w 1952 roku Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego w Mielcu. Polska kupiła też 60 samolotów S-102, czyli MiG-15, produkowanych na licencji w Czechosłowacji. Jako pierwsze otrzymały je 1, 13 (przeniesiony z Bemowa do Łęczycy) i 31 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego.

Samoloty MiG-15 i Lim-1 miał również 45 plm w Babimoście.

W styczniu 1953 roku do Polski trafiła bezpośrednio ze Związku Sowieckiego niewielka liczba myśliwców MiG-15bis. W następnym roku uruchomiono ich produkcję w Polsce – pod oznaczeniem Lim-2. Do 23 listopada 1956 roku zakłady lotnicze w Mielcu wyprodukowały około 500 takich maszyn. Co więcej, niektóre elementy wyposażenia samolotów Lim-2 wykorzystano do modernizacji części maszyn Lim-1. Myśliwce Lim-2 otrzymały m.in. 1, 25 26, 28 (w Słupsku-Rędzikowie), 29 (w Ornecie), 31 (przeniesiony z Bemowa do Łasku), 34 (w Gdyni-Babich Dołach), 39 i 41 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego.

W drugiej połowie 1955 roku do Polski trafił tuzin zakupionych w Związku Sowieckim myśliwców MiG-17PF, a w następnym roku jeszcze cztery samoloty MiG-17F, bez celownika radiolokacyjnego. Na produkcję tej wersji w Polsce zgodził się Kreml. Maszyna otrzymała oznaczenie Lim-5. Jej pierwszy egzemplarz był gotowy 25 maja 1956 roku. Do 30 czerwca 1960 roku wyprodukowano ich 477 egzemplarzy. Równolegle od stycznia 1959 roku w Mielcu był produkowany myśliwiec Lim-5P, będący polską wersją samolotu MiG-17PF z radiolokatorem. Do końca 1960 roku zbudowano 129 takich maszyn. Polska sprzedała 120 myśliwców Lim-5 i 40 sztuk Lim-5P Niemieckiej Republice Demokratycznej. Pozostałe Lim-5 i Lim-5P trafiły do pułków lotnictwa myśliwskiego, gdzie zastępowano nimi maszyny MiG-15 oraz Lim-1 i Lim-2. Te zaś przenoszono do jednostek lotnictwa szturmowego.

Myśliwce naddźwiękowe

Kolejnym znaczącym etapem w historii polskiego lotnictwa myśliwskiego po II wojnie światowej był zakup pierwszego naddźwiękowego samolotu MiG-19. Posiadane wówczas poddźwiękowe limy były już przestarzałe. Początkowo rozważano nawet uruchomienie produkcji licencyjnej myśliwców MiG-19 pod oznaczeniem Lim-7, ale nie zgodziły się na to władze Związku Sowieckiego.

Ostatecznie zakupiono bezpośrednio od ZSRR 36 myśliwców tego typu. Do polskiego lotnictwa wojskowego, poczynając od grudnia 1957 roku, trafiły 24 samoloty MiG-19P z radarem, uzbrojone w dwa działka NR-23 kalibru 23 mm, oraz tuzin MiG-19PM, których bronią były cztery kierowane pociski rakietowe powietrze–powietrze krótkiego zasięgu K-5M (RS-2U). Nie ma natomiast pewności, że w Polsce były również samoloty w wersji MiG-19S. Pierwsze naddźwiękowe myśliwce rozdzielono początkowo pomiędzy trzy pułki lotnictwa myśliwskiego – 28, 39 i 62 (w Krzesinach). Ten ostatni przekazał w 1962 roku swe myśliwce MiG-19 do 28 plm, gdyż zdecydowano przezbroić go w nowocześniejsze maszyny MiG-21. Od maja 1967 roku jedyną jednostką operacyjną użytkującą myśliwce MiG-19 był 28 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego. Maszyny te zakończyły swą służbę w polskim lotnictwie wojskowym w 1975 roku.

Na początku lat sześćdziesiątych XX wieku Polska zakupiła pierwsze myśliwce MiG-21. Związek Sowiecki zgodził się na sprzedaż ich bez prawa do produkcji licencyjnej. Pierwszy MiG-21F-13 dostarczono we wrześniu 1961 roku. W kolejnym roku nastąpił podział lotnictwa wojskowego w Polsce na wojska lotnicze i wojska obrony powietrznej kraju. Jedne i drugie miały jednostki myśliwców. Jako pierwszą jednostkę, która miała być przezbrojona w samoloty MiG-21F-13, wyznaczono 62 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, a jako drugą – 1 plm OPK. Myśliwców w tej wersji kupiliśmy niewiele, choć plany były zupełnie inne. MiG-21F-13 nie zyskał uznania w Polsce, m.in. ze względu na liczbę wypadków. W latach 1963–1968 stracono osiem z 25 maszyn. Ostatecznie 12 z 17 pozostałych dostarczono w 1973 roku do Syrii.

Znacznie lepiej sprawdziła się wersja myśliwca MiG-21PF. Dostawy tych samolotów rozpoczęły się w kwietniu 1964 roku. Ostatnie z 84 kupionych maszyn otrzymaliśmy w 1966 roku. Jako pierwszy dostał je 62 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego. Samoloty MiG-21PF przydzielono też 1 plm w Mińsku Mazowieckim, 3 plm we Wrocławiu, 11 plm w Debrznie (później we Wrocławiu) i 26 Pułkowi Lotnictwa Myśliwskiego. Były to jednostki obrony powietrznej kraju. Potem trafiły też do wojsk lotniczych, gdzie dostały je 4 plm w Goleniowie, 10 plm w Łasku, 13 plm w Łęczycy, a także 39, 40 i 41 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego.

Od lutego 1966 roku rozpoczęły się dostawy myśliwców MiG-21PFM. Pierwsze egzemplarze przekazano pułkowi w Świdwinie. Potem przydzielono je również jednostkom w Babich Dołach, Zegrzu Pomorskim i Malborku. Dostawy 132 samolotów MiG-21PFM zakończyły się w 1969 roku. Była to najliczniejsza w Polsce wersja „dwudziestek jedynek”. Od końca grudnia 1969 roku lotnictwo wojskowe zaczęło otrzymywać pierwsze samoloty wersji MiG-21M. Trafiły one do Malborka, Mińska Mazowieckiego i Zegrza Pomorskiego. Ostatnie z 36 zakupionych maszyn dostarczono w 1971 roku.

W końcu lat sześćdziesiątych XX wieku myśliwce MiG-21 miało siedem pułków. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych w samoloty rozpoznawcze MiG-21R wyposażono jednostkę lotniczą w Sochaczewie. Był to 32 Pułk Lotniczy Rozpoznania Taktycznego i Artylerii. Polska nabyła również wersje szkolne myśliwca MiG-21. Wiosną 1965 roku przekazano naszemu lotnictwu pierwsze maszyny MiG-21U. W latach 1969–1970 dołączyły do nich samoloty MiG-21US, a w latach 1971–1981 – MiG-21UM.

Od 1972 roku do 1975 roku polskie lotnictwo otrzymało 120 myśliwców MiG-21MF. Pierwszy skierowano do 41 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego. Potem dostały je również 4 plm, 10 plm, 11 plm, 26 plm, 28 plm, 34 plm marynarki wojennej. Ostatnią wersję „dwudziestki jedynki”, MiG-21bis, kupiono w końcu lat siedemdziesiątych XX wieku. Pierwsze egzemplarze dostarczono do Polski na początku 1980 roku. W latach 1980–1982 otrzymaliśmy 72 maszyny, które rozdzielono między 26 plm i 34 plm MW.

W latach 1961–1981 zakupiliśmy aż 582 samoloty MiG-21, w tym 469 w wersji bojowej. Na początku lat osiemdziesiątych XX wieku w linii było około pół tysiąca „dwudziestek jedynek”, zaś w lipcu 1991 roku mieliśmy ich nadal 264 sztuki. Myśliwce MiG-21 wycofano całkowicie z sił powietrznych 31 grudnia 2003 roku. Podczas ponad 40 lat użytkowania tych samolotów doszło do ponad 90 katastrof, wypadków i awarii maszyn tego typu.

Ostatnie zakupy

Myśliwcem sowieckim, który trafił do Polski, był też MiG-23MF (i jego wersja szkolna MiG-23UB) ze zmienną geometrią skrzydeł. Plany zakładały, że zostanie on następcą samolotów MiG-21. Pierwsze egzemplarze znalazły się w Polsce na początku czerwca 1979 roku. W sumie zakupiono ich 36, a dostawy ostatnich miały miejsce w 1982 roku. Wszystkie samoloty MiG-23 otrzymał 28 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego, gdzie użytkowano je do 2000 roku.

Ostatnim sowieckim myśliwcem zakupionym przez Polskę był MiG-29. Siedem z 12 nabytych maszyn pojawiło się w naszym kraju 31 lipca 1989 roku, a pozostałe w październiku 1990 roku. Ta liczba wystarczyła, aby ukompletować jedną eskadrę w 1 Pułk Lotnictwa Myśliwskiego. Przemiany polityczne, które w tym czasie zaszły w Polsce i Europie, spowodowały, że nie złożono następnych zamówień na te samoloty. Jednak na przełomie lat 1995 i 1996 otrzymaliśmy z Czech, w ramach wymiany za śmigłowce W3 Sokół, dziewięć myśliwców MiG-29 i jeden MiG-29UB, co pozwoliło stworzyć drugą eskadrę w mińskim pułku. W 2003 roku w ramach umowy z Niemcami za symboliczną cenę uzyskaliśmy z Niemiec 18 myśliwców MiG-29G i cztery MiG-29GT oraz m.in. 78 silników. Samoloty te przekazano stronie polskiej w latach 2003–2004. Po remoncie i doposażeniu trafiły one do 41 Eskadry w bazie lotniczej w Malborku. MiG-29 jest jedynym sowieckim myśliwcem wciąż używanym w polskich siłach powietrznych.