Ekstremiści z Państwa Islamskiego, umocnieni sukcesami irackimi, od kilku miesięcy idą w Syrii od zwycięstwa do zwycięstwa.

W cieniu niedawnych wydarzeń w Iraku, czyli letniej ofensywy Państwa Islamskiego (Ad-Dawla al-Islamija – IS, wcześniej znane jako Islamskie Państwo w Iraku i Lewancie – ISIL), utworzenia kalifatu i budzących grozę swą brutalnością działań islamistów, tuż obok, w Syrii, również trwa trudny do wyobrażenia dramat. Ekstremiści z Państwa Islamskiego, umocnieni sukcesami irackimi, od kilku miesięcy idą w Syrii od zwycięstwa do zwycięstwa. Nieprzerwane pasmo militarnych wiktorii bojowników kalifatu przyczyniło się już do poważnej zmiany sytuacji strategicznej w Syrii, od czterech lat pogrążonej w odmętach krwawej wojny domowej.

Zagrożenie ze strony Państwa Islamskiego, które zwalcza wszystkie strony wojny w Syrii, doprowadziło także do całej serii niemożliwych jeszcze niedawno lokalnych, taktycznych sojuszy, a nawet współpracy między dotychczasowymi śmiertelnymi wrogami w syryjskim konflikcie. Wydaje się jednak, że te doraźne i mało stabilne sojusze nie będą w stanie powstrzymać zdeterminowanego przeciwnika, jakim jest kalifat. Przyszłość wojny w Syrii – i w ogóle sytuacji na Bliskim Wschodzie – jawi się więc na razie w ciemnych barwach.

Przedwczesne zadowolenie

Jeszcze w połowie 2014 roku wydawało się, że pozycja polityczna i militarna rządu w Damaszku umacnia się, a reżim ma coraz większe szanse na przetrwanie. Siły lojalistyczne odzyskały na przełomie lat 2013 i 2014 inicjatywę strategiczną i zaczęły stopniowo odbijać miasta i regiony, utracone wcześniej na rzecz rebeliantów. Zaangażowanie przez Damaszek do walki z rebeliantami najlepszych jednostek libańskiego szyickiego Hezbollahu (wyszkolonych do działań w terenie zurbanizowanym i doświadczonych w bojach z Izraelczykami), a także kilku tysięcy ochotników szyickich z całego regionu oraz instruktorów i oficerów z irańskiego Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej – pozwoliło reżimowi Baszara al-Asada na odniesienie kilku spektakularnych i ważnych strategicznie sukcesów militarnych. Gdy wiosną 2014 roku siły rządowe zdołały odbić Homs – przed wojną jedno z największych miast kraju, strategicznie położone na skrzyżowaniu głównych szlaków komunikacyjnych – stało się jasne, że rebelia sunnicka znajduje się w głębokim kryzysie. Władze w Damaszku mogły więc odetchnąć z ulgą, licząc na to, że najgorsze chwile w tej wojnie mają już za sobą.

Niestety, ulga i radość rządu Al-Asada okazały się przedwczesne. W czerwcu br.  Państwo Islamskie – powstrzymane wcześniej w Syrii przez tamtejszych Kurdów, umiarkowanie islamistyczny Front Islamski (Al-Dżabhat al-Islami’ja) oraz Front al-Nusra (Al-Dżabhat An-Nusrah li-Ahl asz-Szham, będący oficjalną ekspozyturą Al-Kaidy w Syrii) – niespodziewanie podjęło ofensywę w Iraku. Kampania dżihadystów doprowadziła do zdziesiątkowania armii irackiej, uznawanej dotychczas za jedną z najlepszych w regionie, i powołania kalifatu. Tylko natychmiastowe bezpośrednie zaangażowanie militarne Iranu, wsparcie Rosji i mobilizacja irackich szyitów zapobiegły całkowitemu upadkowi Bagdadu.

Sukces w Iraku, choć niepełny, i tak dał islamistom z IS wiatr w żagle. Błyskawiczne rozgromienie dyslokowanych na północy Iraku jednostek armii irackiej (a były to formacje należące do jednych z najlepszych!) sprawiło, że w ręce terrorystów wpadły duże ilości broni, amunicji i wyposażenia militarnego, nierzadko najnowszej zachodniej produkcji. Państwo Islamskie zdobyło w porzuconych przez Irakijczyków bazach wojskowych setki pojazdów (w tym m.in. słynne humvee), dziesiątki sztuk ciężkiej artylerii i moździerzy oraz tysiące sztuk broni lekkiej.

Należy pamiętać, że są to bardzo ostrożne i najpewniej mocno zaniżone szacunki, w których nie uwzględnia się na przykład istnienia w północnym Iraku kilku dużych „hubów” logistycznych, stworzonych na potrzeby irańskiej operacji wsparcia dla reżimu Al-Asada w Syrii. Magazyny te zawierały dosłownie wszystko, co Irańczycy transportowali do niedawna przez terytorium Iraku dla władz w Damaszku: od broni, amunicji i sprzętu, przez paliwo lotnicze, po żywność i dobra luksusowe. Wszystko to wpadło w ręce islamistów; spora część tych zdobyczy zasiliła jednostki Państwa Islamskiego walczące w Syrii.

Zdobycze islamistów w Iraku nie ograniczały się jednak wyłącznie do arsenałów pełnych nowoczesnej broni i sprzętu wojskowego. W metodycznie rabowanych bankach, sklepach i składach handlowych na północy Iraku bojownicy IS „zdobyli” co najmniej 400 mln dol. w gotówce, nie mówiąc już o trudnych do oszacowania sumach w walucie irackiej czy precjozach, takich jak złoto, srebro, kamienie szlachetne. Ten finansowy zastrzyk dla i tak już bardzo bogatej organizacji w dłuższej perspektywie może mieć dużo większe znaczenie dla jej przyszłych działań niż zdobyte składy broni i amunicji. Podobnie zresztą, jak zajęte irackie obiekty i instalacje petrochemiczne, które Państwo Islamskie stara się od razu uruchamiać, zarówno na potrzeby samego kalifatu, jak i w celu handlu na czarnym rynku.

Zastrzyk energii

Sukcesy strategiczne w Iraku oraz zdobyte tam materiały wojenne i fundusze musiały wzmocnić struktury Państwa Islamskiego również w Syrii. Na pierwsze oznaki nie trzeba było długo czekać. Ofensywa IS w północnym Iraku trwała jeszcze w najlepsze, gdy równoczesne działania zbrojne zostały podjęte przez islamistów na „froncie syryjskim”. Jako pierwsze na celowniku bojowników kalifatu znalazły się pozycje konkurencyjnego Frontu al-Nusra we wschodniosyryjskich prowincjach Dajr az-Zaur i Al-Hasakah. W poprzednich dwóch latach Al-Nusra stworzył w tej części Syrii sieć swoich obozów szkoleniowych, baz i instalacji logistycznych, skąd prowadził operacje w zachodniej i północnej części kraju.

14 lipca 2014 roku zaatakowane znienacka przez grupy bojowe Państwa Islamskiego oddziały Al-Kaidy bardzo szybko poszły w rozsypkę, oddając niemal cały zajmowany wcześniej teren. Emir Safwan al-Hant, dowodzący w tej części kraju jednostkami Frontu al-Nusra, próbował uciec w kobiecej burce. Pojmany w takim upokarzającym dla islamskiego wojownika stroju, został zamordowany, a jego głowę powieszono nad wejściem do niegdysiejszej kwatery Al-Kaidy w Dajr az-Zaur.

Pikanterii tej historii dodaje fakt, że kwatera owa mieściła się w… jednym z kościołów chrześcijańskich obrządku wschodniego, zbezczeszczonych i zdesakralizowanych przez islamistów po zajęciu przez nich miasta w 2012 roku.

Umocniwszy stan posiadania w prowincji Dajr az-Zaur, Państwo Islamskie z marszu zajęło instalacje naftowe w odludnym regionie Pustyni Syryjskiej, w pobliżu ruin zabytkowego starorzymskiego miasta Palmyra (obecnie Tadmur). Znajdujące się tam złoże gazowe Sha’ir, zaliczane do najzasobniejszych w Syrii, zdobyto niemal bez walki 22 lipca 2014 roku. Zaskoczenie było całkowite, strzegący tego złoża żołnierze syryjscy i członkowie lokalnych beduińskich milicji plemiennych nie zdołali stawić skutecznego oporu. Islamiści z IS nie bawili się zresztą w dyplomację: na miejscu zamordowali (tradycyjnie, przy użyciu noży) około 100 obrońców instalacji. Los pozostałych około 250 nie jest znany; należy przypuszczać, że także zostali zabici w brutalny sposób. Instalacje wydobywcze gazu ziemnego w Sha’ir, jedne z najnowocześniejszych w Syrii (oddane do użytku z wielką pompą przez prezydenta Al-Asada tuż przed wybuchem wojny w kraju w 2011 roku), wpadły tym samym niemal nieuszkodzone we władanie kalifatu.

W następnej kolejności na celowniku islamistów znalazły się trzy odizolowane bazy syryjskich sił rządowych we wschodnich prowincjach kraju, tkwiące niczym cierń w boku Państwa Islamskiego. Te odcięte od dłuższego czasu od świata instalacje militarne sił wiernych Damaszkowi w tej części Syrii były jednocześnie ostatnimi przyczółkami reżimu, pozwalającymi na sporadyczne działania ofensywne przeciwko tamtejszym rebeliantom. W serii szybkich, zdecydowanych operacji militarnych oddziały Państwa Islamskiego po kolei, z zadziwiającą precyzją, zlikwidowały te nieliczne punkty oporu sił rządowych.

Jeszcze pod koniec lipca 2014 roku padły koszary 17 Dywizji Zmechanizowanej, położone niedaleko miasta Ar-Rakka (stolicy prowincji o tej samej nazwie). W czasie szturmu bojowników IS w bazie tej nie było oczywiście całej jednostki – przestała ona faktycznie istnieć jako zwarty związek taktyczny już w pierwszym roku wojny syryjskiej. Obiekt o kryptonimie „Dywizja 17” to w tym czasie szczątkowe siły, będące najwyżej ekwiwalentem batalionowej grupy bojowej (ok. 800 żołnierzy). W czasie tej operacji zginęło co najmniej 85 syryjskich żołnierzy, z czego zdecydowana większość, już po walce, została brutalnie zamordowana. Pozostali zdołali wycofać się do innej bazy sił rządowych w tej części kraju – koszar 93 Brygady Pancernej (wchodzącej w skład 17 DZmech.). Siły Państwa Islamskiego otoczyły je i obległy już na początku następnego miesiąca, aby po kilkunastu zażartych, krwawych szturmach ostatecznie zdobyć 8 sierpnia 2014 roku. Zginąć miało tu wówczas kilkudziesięciu członków formacji rządowych; reszta się rozpierzchła i częściowo zasiliła ostatni punkt oporu sił wiernych reżimowi we wschodniej Syrii, czyli bazę Syryjskich Arabskich Sił Powietrznych (SAAF) w miejscowości Tabqa.

Baza w Tabqa od połowy 2012 roku pozostawała w całkowitej izolacji od tych terenów kraju, które znajdowały się jeszcze pod kontrolą sił rządowych. Przed 2011 rokiem obiekt ten był macierzystą jednostką dla 12 Szwadronu Myśliwskiego SAAF (wyposażonego w maszyny MiG-21 różnych typów) oraz 24 Brygady Zmechanizowanej z 17 DZmech. Dzisiaj wiadomo już, że w chwili szturmu oddziałów Państwa Islamskiego na tę bazę wciąż znajdowało się tam co najmniej kilka sztuk różnego typu samolotów bojowych i śmigłowców, najpewniej jednak były to egzemplarze uszkodzone do tego stopnia, że nie były w stanie ewakuować się na zachód. Większość sprawnego sprzętu i żołnierzy opuściła bowiem Tabqę kilkanaście godzin przed ostatecznym atakiem islamistów, który nastąpił o świcie 24 sierpnia 2014 roku. Zdobycie tego obiektu militarnego okazało się największym sukcesem IS w Syrii od czasu wypędzenia sił konkurencyjnego Frontu al-Nusra z prowincji Dajr az-Zaur. Likwidacja ostatniego punktu oporu sił rządowych w tej części Syrii otworzyła islamistom wolną drogę do dalekich wypadów na zachód kraju, szczególnie w rejon strategicznej aglomeracji Homs, mającej kluczowe znaczenie dla dalszych losów wojny.

Taktyka islamistów

We wszystkich wspomnianych działaniach w Syrii islamiści stosowali tę samą, zabójczo skuteczną, taktykę. Jej najważniejszym elementem jest przede wszystkim duża liczba atakujących: pole gazowe Sha’ir (bronione przez ok. 300 żołnierzy i ochotników z milicji plemiennych) zaatakowało ponad 2 tys. islamistów; na bazę lotniczą w Taqba (ok. 500 obrońców) Państwo Islamskie rzuciło już niemal 4 tys. bojowników. Kolejnym stałym i równie ważnym z operacyjnego punktu widzenia elementem jest fakt, że każdy szturm islamistów rozpoczynał się od koncentrycznego, równoczesnego ataku z użyciem kilku SVBIED (zamachowców samobójców, kierujących dużymi samochodami, wypełnionymi setkami kilogramów materiałów wybuchowych), których zadaniem było fizyczne przełamanie perymetru obrony danego obiektu, zszokowanie i zdezorganizowanie obrońców. Za tymi „taranami” natychmiast podążały grupy szturmowe, każda złożona z kilku, kilkunastu zamachowców samobójców i najlepszych bojowników. Na koniec wchodziły do akcji setki zwykłych terrorystów, których zadaniem było oczyszczanie i utrzymanie zdobywanego terenu, zabezpieczanie „fantów” oraz wyłapywanie (i mordowanie) tych spośród obrońców danego obiektu, którzy przeżyli pierwszą falę ataku. Warto zauważyć, że niemal dokładnie w taki sam sposób islamiści i talibowie zaatakowali przed rokiem bazę afgańskiego Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Ghazni.

Na fali sukcesów

W bazach syryjskich sił rządowych, zajętych latem 2014 roku w prowincjach Ar-Rakka i Dajr az-Zaur, bojownicy Państwa Islamskiego zdobyli tysiące ton amunicji, sprzętu wojskowego i wyposażenia, a także dziesiątki pojazdów bojowych (włącznie ze sprawnymi czołgami, transporterami opancerzonymi, działami itd.), co dodatkowo wzmocniło potencjał militarny tej organizacji w Syrii. Już wkrótce został on wykorzystany w zachodniej i północno-zachodniej części kraju, między innymi w Aleppo. Sytuacja wokół tego miasta – przed wojną drugiego co do wielkości w kraju – już od kilku miesięcy ewoluowała w kierunku kolejnego spektakularnego sukcesu sił rządowych, systematycznie zacieśniających pierścień okrążenia wokół rebeliantów. Ofensywa IS, podjęta w drugiej połowie sierpnia 2014 roku, błyskawicznie zmieniła sytuację strategiczną w tym regionie Syrii. Szybkie postępy islamistów z kalifatu, poczynione na północ od aglomeracji Aleppo, doprowadziły do osłabienia wielu formacji rebelianckich (w tym Frontu Islamskiego czy resztek laickiej Wolnej Armii Syryjskiej – FSA) oraz niemal całkowitego rozbicia tamtejszych struktur Frontu al-Nusra. Ugrupowanie to, oficjalnie namaszczone przez centralne kierownictwo Al-Kaidy i korzystające z całej globalnej logistyki tej organizacji, najwyraźniej ma ostatnio pecha w relacjach z kalifatem. Jak się wydaje, Państwo Islamskie ze szczególnym zacięciem tępi działające w Syrii grupy powiązane z Al-Kaidą, traktując je jako głównych przeciwników ideologicznych i duchowych (religijnych) w walce o rząd dusz w świecie sunnickiego dżihadu.

Kolejnym frontem, otwartym późnym latem 2014 roku przez formacje IS w Syrii, jest pogranicze syryjsko-tureckie. W jego północno-zachodniej części, w pobliżu Aleppo i Idlib, celem działań Państwa Islamskiego stało się odcięcie głównej trasy przerzutu z Turcji ochotników, zaopatrzenia i materiałów wojennych dla syryjskich rebeliantów z konkurencyjnych dla IS ugrupowań. We wschodniej części terenów pogranicza tureckiego, zamieszkanego głównie przez Kurdów, kalifat dąży do likwidacji kurdyjskich enklaw, których nie zdołał podporządkować sobie pod koniec 2013 roku. Walki z lokalnymi kurdyjskimi Oddziałami Samoobrony Ludowej (YPG) i wspierającymi je jednostkami Partii Pracujących Kurdystanu (PKK), przybyłymi z terenu Turcji, przybierają tam na sile. Działania IS wymierzone w Kurdów syryjskich wyraźnie zostały skorelowane z prowadzoną równocześnie ofensywą islamistów w północnym Iraku przeciwko tamtejszej Autonomii Kurdyjskiej.

Nowe oblicze wojny

Błyskawiczne, zaskakujące swą precyzją i militarną skutecznością działania Państwa Islamskiego w Syrii zmieniły obraz całej wojny domowej w tym kraju. Islamiści z IS, jeszcze niedawno znajdujący się na marginesie syryjskiej rebelii i nieliczący się pod względem operacyjnym, obecnie niepodzielnie kontrolują już trzecią część Syrii.

Nie ulega już wątpliwości, że Państwo Islamskie to dzisiaj najpotężniejszy przeciwnik władz w Damaszku, znacznie bardziej niebezpieczny niż dotychczasowi rywale reżimu, biorący udział w sunnickiej rebelii w Syrii. Jeżeli siłom rządowym i wspierającym je szyickim formacjom ochotniczym nie uda się powstrzymać IS na bezkresnych przestrzeniach Pustyni Syryjskiej i na przedmieściach Aleppo, daleko od żyznych i ludnych wciąż regionów zachodniej części kraju, kalifat bardzo szybko rozszerzy swój zasięg terytorialny o nowe obszary.

Władze w Damaszku mają chyba tego pełną świadomość, zwłaszcza po utracie trzech wschodnich prowincji kraju. Podobnie rebelianci zdają sobie sprawę z tego, że kalifat w wydaniu IS może zdecydować o ich być albo nie być w walce o przyszłość tego, co zostało z przedwojennej Syrii. Sytuacja taka stworzyła specyficzny klimat, w którym jednostki rządowe oblegające Aleppo zaczęły przymykać oczy na ruchy sił rebelianckich, umacniających swoje pozycje przed nadciągającym z północy zagrożeniem w postaci oddziałów Państwa Islamskiego. Ze swojej strony rebelianci w tej części Syrii zaprzestali działań zbrojnych wymierzonych w siły rządowe, a nawet zawarli z nimi kilka nieformalnych rozejmów. Zwłaszcza od czasu, gdy w początkach sierpnia 2014 roku lotnictwo SAAF rozpoczęło intensywne ataki na pozycje IS w okolicach Aleppo (nawet do 40 nalotów dziennie; dla porównania, siły powietrzne USA dokonywały w tym samym czasie w sąsiednim Iraku najwyżej dwóch–trzech ataków na dobę przeciwko pozycjom kalifatu).

Działania SAAF przeciwko instalacjom i celom Państwa Islamskiego – prowadzone zresztą sporadycznie także na terenie samego Iraku – pozwoliły na spowolnienie tempa ofensywy islamistów, odbyły się jednak kosztem zaangażowania rządowego lotnictwa w innych regionach Syrii. Pozbawione wsparcia z powietrza, padły pod koniec sierpnia pozycje sił rządowych na południu Syrii, w regionie Quneitry na wzgórzach Golan, przy granicy ze strefą okupowaną przez Izrael. Napastnikami okazały się… oddziały Frontu al-Nusra i Frontu Islamskiego. To jest właśnie ta prawdziwa, brutalna rzeczywistość syryjskiej wojny domowej: w jednej części kraju są zawierane kruche, taktyczne rozejmy w celu walki ze wspólnym wrogiem, ale już w innych regionach walka na śmierć i życie toczy się po staremu.

Czy w takiej sytuacji uda się w Syrii powstrzymać pochód – dotychczas niezmiennie zwycięski – Państwa Islamskiego? Wydaje się to coraz bardziej wątpliwe, tym bardziej że kalifat wciąż rośnie w siłę, napędzany sukcesami i zdobyczami, tak w Syrii, jak i w Iraku. Dotychczasowa skuteczność IS wynikała przede wszystkim z bezwzględnego i bezbłędnego wykorzystywania najmniejszych nawet słabości przeciwników. A do takich należy bez wątpienia rozdrobnienie i podział obecnych oponentów kalifatu w Syrii: reżim nie może liczyć w walce z IS na realną współpracę z rebeliantami, ci zaś są głęboko wewnętrznie podzieleni, co czyni ich słabym i bezwolnym przeciwnikiem dla sprawnego, zdeterminowanego i dobrze zmotywowanego organizmu, jakim jest Państwo Islamskie. Czy granice kalifatu sięgną więc już niedługo – tak jak pragnie tego kalif Ibrahim – wybrzeży Morza Śródziemnego? Najbliższe miesiące mogą być kluczowe dla odpowiedzi na to pytanie.